انجمن شیـــعه مذهــب

«عریضه نویسی» بمعنی عرض حال کردن به کسی برای چاره جویی در کاری می باشد که معمولا

از سوی فردی که در رتبه پایین تر قرار دارد به کسی که در رتبه بالاتر قرار دارد انجام می گیرد^(۱) و در

اصطلاح رقعه ای (کاغذی) است که فرد حاجتمند آن را یا خطاب به خدا می نویسد و در آن خدا را به

حق و منزلت معصومین برای برآورده شدن حاجتی سوگند می دهد و یا مستقیما خطاب به حضرات

معصومین (ع) بخصوص امام عصر (عج) نوشته می شود که آنها را واسطه قرار داده و برآورده شدن

حاجت و یا رفع گرفتاری خود را از آنها می خواهد، و سپس در آب روان، دریا، چاه آب و … می اندازد.

گاهی افراد جامعه با یک سلسله نیازها و گرفتاری ها مواجه می شوند که برحسب ظاهر، امکان

برطرف نمودن آنها از طریق اسباب عادی میسر نیست، یا حداقل بسیار مشکل است؛ در چنین

مواردی به جای ناامید شدن و زانوی غم بغل گرفتن، از ناحیه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و

ائمه اطهار (علیهم السلام) توصیه شده که از اموری نظیر دعا و توسل کمک گرفته شود. آن گاه برای

خود توسل نیز شیوه های مختلفی بیان شده است؛ از جملة آنها نوشتن عریضه است که توسط

خود آنها توصیه شده است و سیره و سخن علماء این مطلب را تایید می کند.^(۲)

با در نظر گرفتن مطالب گذشته و تأمل در مضمون آیاتی همانند:

«یا أیها الذین آمنوا اتّقوا اللّه وابتغوا إلیه الوسیلة»^(۳) ؛ (­ ای کسانی که ایمان آورده‏اید! تقوا پیشه

کنید و وسیله‏ای برای تقرّب به خداوند انتخاب‏کنید.)

و آیه «ولو أنّهم إذ ظلموا أنفسهم جاؤوک فاستغفروا اللّه واستغفر لهم الرسول لوجدوا اللّه توابا

رحیما»^(۴) ؛ (اگر آنها هنگامی‏که به خود ستم کردند -گناه مرتکب شدند- به سراغ تو آمده، و از

خداوند طلب عفو و بخشش می‏کردند، و تو نیز برای آنها طلب عفو می‏نمودی، خداوند را توبه پذیر

 و رحیم می‏یافتند.)

و همچنین از دقت در مضمون روایاتی نظیر این روایت که می گوید: «چون درمانده و گرفتار شدی

پس به حجّت استغاثه کن که او تو را در می‏یابد، و حجّت برای کسی که از او استغاثه کند پناه و

فریاد رس است»^(۵) اصل حجیه این عمل کاملا روشن می شود.

درمورد چاهی که در مسجد جمکران حفر شده و افراد عریضه های خود را در آن می اندازند، توجّه

به چند نکته ضروری است:

۱- آیا عریضه نویسی یک عمل شرعی است و در روایات آمده است؟ هیچ شکی نیست که روایاتی

مبنی بر شرعی بودن اصل عمل عریضه نویسی در کتابها آمده است مثلا در کتاب بحارالانوار^(۶)،

بابی است تحت عنوان «کتابة الرقاع للحوائج إلى الأئمة صلوات الله علیهم و التوسل و الاستشفاع

بهم فی روضاتهم المقدسة و غیرها» ؛ (باب نوشتن عریضه برای برآورده شدن حوائج به ائمه علیهم

السلام و توسل به آنها و طلب شفاعت از آنها در حرم آنها و موضوعات دیگر) و در آن چند روایت از

کتابهای «مصباح الزائر و المصباح کفعمی و البلد الامین» در مورد عریضه آمده است و در کتاب

«المصباح» کفعمی هم نظیر چنین بابی وجود دارد^(۷) و ذیل آن چند روایت آمده است.

۲- آیا باید عریضه را در چاه انداخت؟ به همان روایات مراجعه می کنیم در یکی از روایات پس از نقل

متن عریضه می فرماید: «…ثم تطوی الرقعة و تجعلها فی بندقة طین ثم اطرحها فی ماء جار أو فی

بئر فإنه سبحانه یفرج عنک» نامه عریضه را می پیچی و در میان گل قرار می دهی و در آب جاری

یا در چاهی می اندازی همانا خدای سبحان گشایشی حاصل می فرماید.

همچنین در روایت دیگری آمده است: «…ارمها فی النهر أو البئر أو الغدیر تقضى حاجتک إن شاء الله

تعالى» عریضه را در نهر آب یا در چاه و یا چشمه ای می اندازی خداوند انشاءالله حاجت شما را

برآورده می کند.» و در روایات دیگری هم تعبیر: «…ثم ترمی فی بئر عمیقة أو نهر …» چاه عمیق

آمده است، بنا براین انداختن عریضه در چاه هم عملی شرعی است و در روایات به آن دستور داده

 شده است.

۳- اما در مورد اینکه آیا باید عریضه را در چاه جمکران انداخت و آیا این چاه به دستور امام زمان(عج)

حفر شده است؟ جواب یقینا منفی می باشد و شاید بخاطر اینکه در مسجد جمکران فرد در یک

حال معنوی خاصی قرار می گیرد و دنبال عرض احوال و حوائج خود به مولای خود می افتد و از آنجا

که از دوران غیبت صغری نامه نویسی به امام زمان علیه السلام معمول بوده به فکر نوشتن عریضه

به ایشان می افتد، متولیان مسجد چاه را برای این حفر کرده اند تا در آن بیاندازند و وسیله ای باشد

برای یاد آوری این عمل کاملا شرعی به افراد و جا انداختن آن در میان جامعه شیعه ولی همچنان که

در آن محل هم نوشته شده است، این چاه موضوعیت ندارد و چاه امام زمان عجل الله نیست و به

هیچ وجه توسط ایشان یا به دستور ایشان حفر نشده است بلکه یک چاه معمولی است و لازم

نیست حتما در این چاه انداخته شود بلکه در هر چاهی یا آب روانی می توان انداخت.^(۸)

پی نوشت:

(۱) . الرائد، ج ۲، ص ۱۱۸۳ ؛  فرهنگ معین، ج ۲، ص ۲۲۸۸ (به نقل از عریضه نویسی، سید صادق

سید نژاد، ص ۱۵)

(۲) . برای اطلاع از آن به کتاب نجم الثاقب میرزا حسین نوری ص ۴۲۱ ؛ جنه المأوی، ص ۲۴۸ ؛

دارالسلام، ج ۲، ص ۲۶۴ مراجعه کنید.

(۳) . سوره مائده، آیه ۳۵

(۴) . سوره نساء، آیه ۶۴

(۵) . نجم الثاقب، ص ۷۸۷

(۶) – بحارالانوار، ج‏۹۹، ص ۲۳۱

(۷) – المصباح، الکفعمی، ص ۳۹۶ ، «الفصل السادس و الثلاثون فی صلاة الحوائج و الأدعیة فی

ذلک و رقاع الاستغاثات».

(۸) . گردآوری توسط: گروه تحقیقات معارف اسلامی